Ο κόσμος το 2030

Πώς θα μοιάζει ο κόσμος σε δύο δεκαετίες; Προφανώς κανείς δεν ξέρει, αλλά μερικά πράγματα είναι πιο πιθανά από άλλα. Οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις πρέπει να κάνουν εικασίες βάσει πληροφοριών, διότι ορισμένες από τις σημερινές επενδύσεις τους θα διαρκέσουν περισσότερο από 20 χρόνια, γράφει ο Joseph S. Nye, καθηγητής του Harvard University.

Τον Δεκέμβριο, το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών (NIC) των ΗΠΑ δημοσίευσε τις προβλέψεις του: «Παγκόσμιες τάσεις το 2030: Εναλλακτικοί κόσμοι». Το NIC προβλέπει έναν μεταμορφωμένο κόσμο, στον οποίο «καμία χώρα – ούτε  οι ΗΠΑ, ούτε η Κίνα, ή οποιαδήποτε άλλη μεγάλη χώρα – θα είναι μια ηγεμονική δύναμη». Αυτό αντανακλά τέσσερις «μαζικές τάσεις»: την ατομική ενδυνάμωση και την ανάπτυξη μιας παγκόσμιας μεσαίας τάξης, τη διάχυση της εξουσίας από τα κράτη σε άτυπα δίκτυα και συμμαχίες, τις δημογραφικές αλλαγές λόγω της αστικοποίησης, τη μετανάστευση και τη γήρανση και την αυξημένη ζήτηση για τρόφιμα, νερό και ενέργεια.

Κάθε τάση αλλάζει τον κόσμο και «αντιστρέφει σε μεγάλο βαθμό την ιστορική άνοδο της Δύσης από το 1750, αποκαθιστώντας τη σημασία της Ασίας στην παγκόσμια οικονομία και εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή ‘εκδημοκρατισμού’, σε διεθνές και εθνικό επίπεδο».  Οι ΗΠΑ θα παραμείνουν «πρώτες μεταξύ ίσων» όσον αφορά τη «σκληρή» και τη «μαλακή» εξουσία, αλλά «η ‘μονοπολική στιγμή’ έχει τελειώσει».

Δεν είναι ποτέ ασφαλές, ωστόσο, να προβάλουμε το μέλλον μόνο με την προέκταση των τρεχόντων τάσεων. Η έκπληξη είναι αναπόφευκτη, οπότε η NIC προσδιορίζει επίσης αυτό που αποκαλεί «παράγοντα αλλαγής» ή τα αποτελέσματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν τις κύριες τάσεις εκτός πορείας. Η πρώτη από αυτές τις πηγές αβεβαιότητας είναι η παγκόσμια οικονομία: η αστάθεια και οι ανισορροπίες θα οδηγήσουν σε κατάρρευση, ή η μεγαλύτερη πολυπολικότητα θα δημιουργήσει και μεγαλύτερη αντοχή; Ομοίως, θα είναι οι κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα σε θέση να προσαρμοστούν αρκετά γρήγορα ώστε να αξιοποιήσουν την αλλαγή, ή αυτή θα τους καταβάλει;

Επιπλέον,  ενώ οι διακρατικές συγκρούσεις έχουν μειωθεί, οι εσωτερικές συγκρούσεις που καθοδηγούνται από το νεανικό πληθυσμό, την πολιτική ταυτότητα, και τους περιορισμένους πόρους θα συνεχίσουν να ταλαιπωρούν κάποιες περιοχές όπως τη Μέση Ανατολή, τη Νότια Ασία και την Αφρική. Και αυτό οδηγεί σε έναν ακόμα παράγοντα αλλαγής του παιχνιδιού: αν η περιφερειακή αστάθεια θα παραμείνει περιορισμένη ή θα πυροδοτήσει παγκόσμια ανασφάλεια.

Υπάρχει επίσης μια σειρά από ερωτήματα σχετικά με την επίδραση των νέων τεχνολογιών. Άραγε θα επιτείνουν τις συγκρούσεις, ή θα αναπτυχθούν και θα είναι ευρέως προσβάσιμες με το χρόνο, ώστε  να επιλύσουν προβλήματα που προκαλούνται από την αύξηση του πληθυσμού, τη ραγδαία αστικοποίηση και την κλιματική αλλαγή;
Ο τελευταίος παράγοντας αλλαγής του παιχνιδιού είναι ο μελλοντικός ρόλος της Αμερικής. Κατά την άποψη του NIC, η πολύπλευρη φύση της ισχύος των ΗΠΑ δείχνει ότι, ακόμη και καθώς η Κίνα θα ξεπερνά οικονομικά την Αμερική – ίσως ήδη από το 2020 – οι ΗΠΑ πιθανότατα θα διατηρήσουν την παγκόσμια πρωτοπορία μαζί με άλλες μεγάλες δυνάμεις το 2030. «Οι πιθανότητες μιας ταλαιπωρημένης Αμερικής με αυξημένες απαιτήσεις» υποστηρίζει το NIC, «είναι μεγαλύτερες από τον κίνδυνο να αντικατασταθούν οι ΗΠΑ ως ο διαπρεπής πολιτικός ηγέτης του κόσμου». Αυτό είναι καλό ή κακό για τον κόσμο; Κατά την άποψη του NIC, «μια υποχώρηση ή ξαφνική κατάρρευση της ισχύος των ΗΠΑ είναι πιθανόν να οδηγήσει σε μια παρατεταμένη περίοδο παγκόσμιας αναρχίας», χωρίς να υπάρχει «κανένα σταθερό διεθνές σύστημα και καμία ηγετική δύναμη για να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ».

Το NIC συζήτησε προσχέδια της έκθεσής του με διανοούμενους και αξιωματούχους σε 20 χώρες και αναφέρει ότι καμία από τις αναδυόμενες δυνάμεις του κόσμου δεν έχει μια ρεβιζιονιστική άποψη της διεθνούς τάξης παρόμοια με της ναζιστικής Γερμανίας, της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας, ή της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά οι σχέσεις των χωρών αυτών με τις ΗΠΑ είναι ασαφείς. Επωφελούνται από την ηγεσία των ΗΠΑ στην παγκόσμια τάξη, αλλά συχνά ενοχλούνται από την αμερικανική μονομέρεια και τις προσβολές. Ένα δέλεαρ του πολυπολικού κόσμου είναι η μικρότερη κυριαρχία των ΗΠΑ. Αλλά το μόνο πράγμα που είναι χειρότερο από μια παγκόσμια τάξη που στηρίζουν οι ΗΠΑ είναι το να μην υπάρχει καμία τάξη.

Το ζήτημα του ρόλου της Αμερικής στην προσπάθεια να παράγει έναν πιο ήπιο κόσμο το 2030 έχει σημαντικές συνέπειες για τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, καθώς αρχίζει τη δεύτερη θητεία του. Ο κόσμος αντιμετωπίζει ένα νέο σύνολο διεθνών προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής του κλίματος, της διεθνούς τρομοκρατίας, της ανασφάλειας στον κυβερνοχώρο και των πανδημιών. Όλα αυτά τα θέματα απαιτούν συνεργασία για την επίλυσή τους.

Η Εθνική Στρατηγική για την Ασφάλεια του Ομπάμα, το 2010, υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ πρέπει να σκέφτονται την εξουσία ως κάτι θετικό και όχι ως κάτι ασήμαντο. Με άλλα λόγια, μπορεί να υπάρχουν φορές που μια πιο ισχυρή Κίνα θα είναι καλή για τις ΗΠΑ (και για τον κόσμο). Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ θα πρέπει να θέλουν να αυξήσει η Κίνα την ικανότητά της να ελέγχει τις μεγαλύτερες παγκόσμια εκπομπές της σε αέρια του θερμοκηπίου.

Η υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον αναφέρθηκε στην εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης Ομπάμα λέγοντας ότι βασίζεται στην «έξυπνη δύναμη», που συνδυάζει σκληρούς και μαλακούς ενεργειακούς πόρους και ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να μιλάμε για «πολυπολικότητα» αλλά για «πολύ-συνεργασίες». Παρομοίως, η έκθεση του NIC δείχνει ότι οι Αμερικανοί πρέπει να μάθουν καλύτερα πώς να ασκούν την εξουσία και στις άλλες χώρες.

Να είστε σίγουροι, ότι σε θέματα που προκύπτουν από διακρατικές στρατιωτικές σχέσεις, την κατανόηση σχηματισμού συμμαχιών και την ισορροπία δυνάμεων, θα παραμείνει ζωτικής σημασίας. Αλλά οι καλύτερες στρατιωτικές ρυθμίσεις δεν θα βοηθήσουν πολύ στην επίλυση των νέων διακρατικών προβλημάτων του κόσμου, τα οποία θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων, τουλάχιστον όσο και οι παραδοσιακές στρατιωτικές απειλές. Η ηγεσία σε τέτοια θέματα θα απαιτήσει τη συνεργασία, τους θεσμούς, καθώς και τη δημιουργία δημόσιων αγαθών από τα οποία όλοι να μπορούν να επωφεληθούν και κανένας να μην αποκλείεται. Η έκθεση του NIC καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικαίως δεν υπάρχει προκαθορισμένη απάντηση στο πως θα μοιάζει ο κόσμος το 2030. Το αν το μέλλον κρύβει καλά ή κακά σενάρια εξαρτάται εν μέρει από τις πολιτικές που υιοθετούμε σήμερα.