Γράφει ο  Ν. Κυριακίδης
Υ.Σ. ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΗ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΕΙΡΆ, ΠΑΤΉΣΤΕ ctrl  και +

Πανικό έσπειρε στην Ισπανία η είδηση για το μολυσμένο ηλιέλαιο από την Ουκρανία, κι όχι άδικα...  

Ο εφιάλτης που ακούει στο όνομα "Σύνδρομο Τοξικού Λαδιού" (TOS) ξύπνησε οδυνηρές μνήμες στους Ισπανούς πολύ πριν η υπόθεση του ουκρανικού ηλιελαίου εξελιχθεί σε πανευρωπαϊκό σκάνδαλο πρώτου μεγέθους. 

Όχι μόνον γιατί το 71% του ηλιελαίου που καταναλώνεται σήμερα στην Ισπανία προέρχεται από την Ουκρανία, όχι μόνον γιατί στα ράφια των 359 υπεραγορών και των 14.584 σούπερ μάρκετ της χώρας κυκλοφορούν περίπου 800 (!) ετικέτες συσκευασμένου ηλιελαίου και από αυτές η ισπανική Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων (AESAN) έλεγξε μόνο τις 320, όχι μόνον γιατί το ισπανικό υπουργείο Υγείας και Τροφίμων βιάστηκε να κλείσει την υπόθεση εντός 72 ωρών αποσύροντας περίπου 3.500 τόνους συσκευασμένου ηλιελαίου, αλλά για έναν άλλο πολύ σοβαρότερο λόγο που οι Ισπανοί, είκοσι επτά χρόνια μετά, δεν μπορούν, δεν γίνεται, να ξεχάσουν... 
Επιδημία στις εργατικές... 
Πρωτομαγιά του 1981 κι ένα οκτάχρονο αγόρι, ο Χάιμε Βακέρο Γκαρθία, μεταφέρεται εσπευσμένα ύστερα από ξαφνική αδιαθεσία στο νοσοκομείο παίδων της Μαδρίτης "Λα Παζ". Στον δρόμο προς το νοσοκομείο, το άτυχο αγόρι ξεψυχά στα χέρια της μάνας του... 

Οι γιατροί μαθαίνουν από τους γονείς ότι και τα υπόλοιπα πέντε αδέλφια του είναι άρρωστα. Αποφασίζουν να τα μεταφέρουν στην κλινική "Ντελ Ρέι" που ειδικεύεται στις μεταδοτικές ασθένειες. Βάσει των συμπτωμάτων (πυρετός, βήχας, μυαλγία, πόνος στο στήθος και τα πλευρά, δυσκολία στην αναπνοή) οι γιατροί της κλινικής διαγνώσκουν "άτυπη πνευμονία" και υποβάλλουν τα πέντε αδέλφια σε θεραπεία με αντιβιοτικά. Είναι όμως προβληματισμένοι απέναντι στο προφανές επιστημονικό παράδοξο της περίπτωσης που αντιμετωπίζουν: πώς γίνεται πέντε μέλη της ίδιας οικογένειας να εμφανίζουν ταυτόχρονα συμπτώματα πνευμονίας... 
Η επιστημονική έρευνα έπρεπε άμεσα να εντοπίσει την εστία του κακού. Την ίδια ώρα τα νοσοκομεία της Μαδρίτης γεμίζουν με ασθενείς που εμφανίζουν τα ίδια συμπτώματα ενώ η είδηση για την "επιδημία-μυστήριο" που εξαπλώνεται στην πόλη γίνεται πρώτο θέμα στις εφημερίδες και μονοπωλεί τα τηλεοπτικά δελτία. 
Με τη νεαρή ισπανική δημοκρατία να προσπαθεί να ορθοποδήσει κυκλωμένη από διάχυτο φόβο και ανησυχία μόλις έξι χρόνια από το θάνατο του Φράνκο και τρεις μήνες μετά την εισβολή του στρατηγού Αντόνιο Τεχέρο στο ισπανικό κοινοβούλιο, η έρευνα γιατρών και επιδημιολόγων διεξάγεται με δυσκολία. Προσπαθώντας να μην κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κόσμου στην εγχώρια βιομηχανία ελαιολάδου και μη έχοντας καμία στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσης, οι αρχές δείχνουν να έχουν παραλύσει. Αλλά η επιστημονική προσπάθεια φέρνει επιτέλους καρπούς και ένα μήνα μετά το ξέσπασμα της "επιδημίας" ο δρ Χουάν Ταμπουένκα Όλιβερ, διευθυντής του νοσοκομείου Infantil de Nino Jesus, βρίσκει την άκρη του νήματος. 

Τα θύματα της "μυστηριώδους επιδημίας" δηλητηριάστηκαν από μολυσμένο "ελαιόλαδο" που δεν ήταν τίποτε άλλο από φτηνό λάδι αγριοκράμβης βιομηχανικής χρήσης που είχε αναμιχθεί με ανιλίνη, μία ισχυρή τοξική ουσία!
Το λάδι είχε εισαχθεί από την εταιρία RAPSA του Σαν Σεμπαστιάν, είχε ραφιναριστεί στα ελαιουργεία της εταιρίας ITH στη Σεβίλλης προκειμένου να απομακρυνθούν τα χημικά πρόσθετα και στη συνέχεια διοχετεύτηκε σε εμπόρους οι οποίοι το πουλούσαν χύμα, ως "ελαιόλαδο" πλέον, σε πλαστικά μπιτόνια στις λαϊκές αγορές -τις γνωστές "μερκαντίλος"- γύρω από τα μπλοκ των εργατικών πολυκατοικιών στα περίχωρα της μητρόπολης.  
Λάδι για πολυουρεθάνη... 

  ανιλίνη, χημική οργανική ένωση του αζώτου (C6H7N), είναι ο πιο απλή και η πλέον σημαντική της οικογένειας των αρωματικών αμινών καθώς αποτελεί τη βάση για την παραγωγή άλλων σύνθετων χημικών. Η κύρια εφαρμογή της βρίσκεται στη βιομηχανία παρασκευής πολυουρεθάνης, του γνωστού μονωτικού υλικού. Οι εισαγωγές φτηνού λαδιού αγριοκράμβης, με ανάμειξη ανιλίνης σε ποσοστό 2% για βιομηχανική χρήση, ήταν νόμιμες εκείνη την εποχή στην Ισπανία. Αποτελούσε ωστόσο κοινό μυστικό ότι μεγάλη ποσότητα του λαδιού αυτού, που εισάγονταν κυρίως από τη Γαλλία, πήγαινε στα ελαιουργεία. Εκεί τα χημικά και οι χρωστικές απομακρύνονταν με χημικό ραφινάρισμα και το λάδι κατέληγε στο κύκλωμα των "μερκαντίλος" για να πουληθεί στους πάγκους των λαϊκών αγορών ως "μαγειρικό ελαιόλαδο"... Η ανιλίνη είναι ένα ισχυρό τοξικό δηλητήριο που όταν περάσει στον ανθρώπινο οργανισμό χτυπά άμεσα το νευρικό σύστημα προκαλώντας πονοκεφάλους, υπνηλία, κυάνωση, πνευματική σύγχυση και μυϊκούς σπασμούς. 

Μέσα σε λίγους μήνες, πάνω από 350 άνθρωποι, οι περισσότεροι γυναίκες και παιδιά, είχαν πεθάνει στη Μαδρίτη ενώ οι θάνατοι από τις άμεσες ή έμμεσες συνέπειες της δηλητηρίασης υπολογίζονται σήμερα σε 1.000. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η υγεία άλλων 20.000 ανθρώπων που κατανάλωσαν το βιομηχανικό λάδι κλονίστηκε σοβαρά καθώς ανέπτυξαν χρόνιες παθήσεις με μη αναστρέψιμες βλάβες σε ζωτικά όργανα. 
TOS, το όνομα του εφιάλτη 
Πρόκειται για τη χειρότερη μαζική δηλητηρίαση στην ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης. Με συμπτώματα που δεν είχαν καταγραφεί ποτέ ως τότε στην παγκόσμια βιβλιογραφία για τις τοξικές δηλητηριάσεις, οι γιατροί ονόμασαν την "επιδημία" του '81 στην Ισπανία, Toxic Oil Syndrome-TOS (Σύνδρομο Τοξικού Λαδιού). 

Ακόμη και σήμερα, 27 χρόνια μετά, οι ερευνητές μελετούν και καταγράφουν τις χρόνιες συνέπειες του TOS στην υγεία των θυμάτων. Πολλοί ασθενείς συνεχίζουν να υποφέρουν από νευρολογικές διαταραχές οι οποίες, όπως χαρακτηριστικά λένε οι γιατροί, είναι δύσκολο να αξιολογηθούν με βάση τις συμβατικές τεχνικές. Σε πολλές των περιπτώσεων έχουν καταγραφεί πνευμονική υπέρταση, καχεξία, μυϊκοί σπασμοί και σκληροδερμία. 

Για περισσότερα από 15 χρόνια, επιστημονική επιτροπή υπό της αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του Ινστιτούτου Υγείας Κάρλος ΙΙΙ της Μαδρίτης, ερεύνησε τις παθογενείς αιτίες του TOS χωρίς ωστόσο να καταλήξει σε σαφές συμπέρασμα. Σύμφωνα με το επιδημιολόγο Μπενεντέτο Τερακίνι του Πανεπιστημίου του Τορίνο, το σύνδρομο TOS είναι μία πολυσυστημική ασθένεια (πλήττει δηλαδή πολλά συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού) και προκαλείται από άγνωστης αιτίας τραυματισμό του ενδοθήλιου ιστού, ενώ ενεργοποιεί κατά λανθάνοντα τρόπο το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς στην εκδήλωση ή κατά την εξέλιξη της νόσου. Η κοινώς αποδεκτή θεωρία σήμερα υποστηρίζει ότι άγνωστες ή μη ανιχνεύσιμες τοξικές ουσίες που σχηματίστηκαν κατά τη διαδικασία του ραφιναρίσματος για την απομάκρυνση της ανιλίνης, είναι αυτές που προκάλεσαν την δηλητηρίαση, ωστόσο ο ακριβής μηχανισμός εκδήλωσης του συνδρόμου παραμένει ακόμα και σήμερα άγνωστος. 

Στη δίκη των υπεύθυνων του κυκλώματος που έγινε το 1987, το δικαστήριο δέχθηκε το επιχείρημα της υπεράσπισης ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρη επιστημονική απόδειξη πως το βιομηχανικό λάδι ευθύνεται για τους θανάτους, ωστόσο αυτό δεν εμπόδισε τους δικαστές να επιβάλλουν βαριές ποινές στους κατηγορούμενους.